امیر حمزه‌نژاد
بخشی از نگاه‌ها در ایران متوجه فرصت و مجرایی به نام «ارز دیجیتال» است. در همین حال تصمیم‌گیری در مورد «حکمرانی دیجیتال» همچون بسیاری از کشورها از چالشی‌ترین موضوعات سیاسی-اقتصادی کشور ما در سال‌های اخیر بوده است.
فناوری بلاکچین می‌توانست به سبد دارایی‌های ایران و بانک مرکزی برای تامین ارز تجار تنوع بخشیده و از فشار موجود روی یکی دو ارز خاص و در عین حال مهم بکاهد. حال آن که سال‌ها در توسعه اقتصاد دیجیتال فرصت‌سوزی کرده و دچار آسیب‌هایی مانند پخش رانت و سیاست‌زدگی فرایند تصمیم‌سازی اقتصادی بوده‌ایم.
در آخرین روزهای اولین سال قرن، نگاه بسیاری به افت‌وخیزهای بازار ارز و سرنوشت آن دوخته شده و بسیاری منتظرند ببینند سیاست‌هایی که در بهارستان و پاستور برای مهار سرکشی دلار در بازار آزاد طراحی می‌شود، چه زمانی به نتیجه خواهد رسید.
سمت‌وسوی این بازار بنابر روایت رسمی تحت تاثیر عملیات روانی در عرصه جنگ ترکیبی قرار دارد و از دید گروهی از تحلیل‌گران و رسانه‌ها بسته به سرنوشت احیای برجام یا به ثمر رسیدن توافقات با چین و به طور کلی تحول در روابطه خارجی است.
در چنین فضایی این تحلیل وجود دارد که باید در محور اقتصادیِ جنگ ترکیبی واقعیتی به نام تحریم را پذیرفت و بر اساس واقعیات موجود تصمیم‌گیری کرد. به همین خاطر باید بر مبنای وضعیت خاص ایران در سطح بین‌الملل برای برونرفت از تنگناهای اقتصادی چاره‌جویی کرد.
یکی از این دست چاره‌جویی‌ها بهره‌گیری حداکثری از تازه‌ترین تحولات فناورانه است که خروج از قید و بندهای متداول و مرزبندی‌های منطبق بر چارچوب‌های سنتی دولت-ملت را دنبال می‌کند و در پی درانداختن طرحی نو و رها از سلسله‌مراتب‌های دستوری در حوزه سیاست و اقتصاد جهانی است.
“ اقتصادالکترونیکی“ آخرین و به روزترین محتوی در ارزدیجیتال
با توجه به تنگناهایی که سلسله‌مراتب مسلط غربی بر نظام بین‌الملل پیش روی ارتباطات بانکی و مالی و نیز مبادلات تجاری و اقتصادی جمهوری اسلامی ایران قرار داده، بخشی از نگاه‌ها متوجه فرصت و مجرایی به نام «رمزارز»ها یا «ارز دیجیتال» است. در همین حال تصمیم‌گیری در مورد «حکمرانی دیجیتال» همچون بسیاری از کشورها از چالشی‌ترین موضوعات سیاسی-اقتصادی کشور ما در سال‌های اخیر بوده که هنوز جمع‌بندی و چارچوبی مشخص برای آن فراهم نشده است.
در این زمینه، اداره کل پژوهش و بررسی‌های خبری ایرنا در پرونده‌ای به نام «رمزارزها؛ تهدیدات و تمهیدات» به بررسی ابعاد این موضوع پرداخته است.
در این گزارش، متن گفت‌وگو با «سهیل نیکزاد» عضو هیات موسس انجمن فناوران زنجیره بلوک و مدیرعامل شرکت اوپکس و نیز «عباس آشتیانی» مدیرعامل انجمن بلاکچین درباره پیش‌نیازهای توسعه اقتصاد دیجیتال و تعیین مرزهای حکمرانی در این حوزه منعکس و پاسخ‌های این دو کارشناس و فعال حوزه رمزارزها به پرسش‌های مربوط به فرصت‌های دیجیتال برای اقتصاد کشور در ادامه آمده است.
در فرایندی که می‌تواند تسلط دلار را به چالش بکشد فرصت‌سوزی کردیم
آشتیانی در پاسخ به این پرسش که مبادلات مالی از طریق رمزارزها برای اقتصاد ما چه مزایایی می‌تواند در پی داشته باشد، توضیح می‌دهد: طبق تعاریف بین‌المللی و استاندارد حسابرسی بین‌الملل، IFRS دارایی‌های رمزنگاری شده تحت عنوان یک دارای معتبر شناسایی شده و توانسته‌اند یک بازار جایگزین در کنار سایر بازارهای مالی مانند بورس، املاک، ارز، فلزات گران‌بها در ایران و سایر کشورهای جهان ایجاد کنند.
به گفته وی، ما هر چقدر که بتوانیم از دارایی‌های رمزنگاری شده در داخل کشور استفاده کنیم، این شالوده‌ریزی در دوران رشد اقتصاد دیجیتال طبیعا می‌تواند به نفع کشورمان باشد. مولفه‌های این حوزه نوین، پرنوسان، متغیر و همه آن‌ها مبتنی بر نوعی فناوری است که چندان قانون‌پذیر نیست، ولی یک بازار نوظهور در حوزه دیجیتال به وجود آمده که در صورت بی‌بهرگی و دوری از این بازار جدید و نوظهور، اقتصادمان متضرر خواهد شد.
البته فراموش نکنیم که ویژگی‌های خاصی هم در این بازار وجود دارد از جمله اینکه بازاری بدون مرز و دستورناپذیر است که قابلیت بسیار بسیار بالایی در تهاتر دارد. به همین خاطر برای کشورمان می‌تواند منافع خوبی در بر داشته باشد.
مدیرعامل انجمن بلاکچین تصریح می‌دارد: اگر پذیرش عام این قبیل دارایی‌ها و این روش مبتنی بر فناوری زنجیره بلوک در جهان گسترش پیدا کند طبعا می‌تواند بخشی از هژمونی و تسلط دلار بر اقتصاد جهان را کاهش دهد.
رمزارزها در تهاتر بسیار کارگشا بوده و به سهولت آن کمک می‌کنند
وی با بیان اینکه فرایند استفاده از فناوری دفتر کل توزیع شده و بلاکچین از سوی بانک مرکزی راه‌اندازی شده و شروع به کار کرده است، می‌گوید: این فناوری می‌تواند ویژگی‌های بسیار متحول‌کننده و بزرگی را مثل تحول در نظام پرداخت در کشورمان و تحول در شفافیت جریانات مالی و خلق نقدینگی و همینطور تحولات بسیار بزرگی را در حوزه نوع وام‌دهی و ضریب سپرده‌های قانونی و ابزارهای سیاست‌های پولی کشورمان در اختیار ما قرار دهد.
دکتر آشتیانی می‌افزاید: متاسفانه در نسخه‌ای از سپیدنامه (۱) که تا به امروز منتشر شده ما شاهد تمرکز بر قابلیت برنامه و کنترل‌پذیری پول از سوی بانک مرکزی بودیم و از سایر ویژگی‌های این فناوری متاسفانه خبری در دسترس نیست و این پروژه و این نوع بهره‌برداری از بلاکچین در ریال کشور را خیلی مثبت نمی‌بینم. البته ذکر این نکته هم خالی از لطف نیست که ما مدت‌ها ریال را در قالب اسکناس و سکه و پول دیجیتال داخل کارت‌های بانکی‌مان داشته‌ایم و این لباسِ جدید الزاما به منزله تحول و اثر اقتصادی نیست و پارامترهای اقتصادی و متغیر کلان اقتصادی تاثیرگذار تابع موضوعات دیگری هستند از جمله خلق نقدینگی، سرانه تولید و …
وی با انگشت گذاشتن بر فرصت‌سوزی‌های گذشته در حوزه ماینینگ توضیح می‌دهد: در حوزه تجارت خارجی رمز ارزها جهت تجارت خُرد و متوسط میان افراد بسیار مناسبند. رمزارزها و در حقیقت رمزدارایی یا به عبارتی دارایی‌هایی هستند با کلاس جهانی و پذیرش جهانی و سهولت بسیار بالا در نقل و انتقال و بنابراین در تهاتر بسیار کارگشا هستند و به سهولت آن کمک می‌کنند.
مدیرعامل انجمن بلاکچین:از لحاظ تولید دارایی‌های دیجیتال در جهان بسیار عقب هستیم اما در بازارهای نقدپذیر و نقدشونده تهران جزو ۲۰ کلانشهر برتر جهان در حوزه ارزهای دیجیتال و رمزنگاری شده است
این کارشناس حوزه ارز دیجیتال بیان می‌دارد: رمزارزها از آن جایی که ماهیت دستورناپذیری دارند خیلی کشورها به صورت گسترده برای تجارت خارجی آن‌ها استفاده نکرده‌اند و اجازه استفاده از آن را نداده‌اند ولی کشورهایی که مانند کشور ایران درگیری های مالی زیادی دارند حوزه ارز دیجیتال را به چشم یک فرصت بسیار مناسب می‌بینند.
” اقتصادالکترونیکی“آخرین و به روزترین محتوی در اقتصاددیجیتال
زمینه‌سازی اقتصاد دیجیتال؛ از بانک مرکزی تا سیاستگذاری کلان اقتصادی
در ادامه گفت‌وگو، آشتیانی در خصوص بایسته‌های سیاستگذاری و برنامه‌ریزی در عرصه اقتصاد و ارزهای دیجیتال می‌گوید: پیشنهاد می‌کنم که در گام اول این نوع دارایی را در قانون به رسمیت بشناسیم تا هم پرونده‌های قضایی و رسیدگی‌های مختلف و شناسایی به عنوان منشا ارز و نیز قرار گرفتن در صورت‌های مالی شرکت‌ها با این گام اول برداشته شود و شناسایی رسمی دارایی دیجیتال و رمزنگاری صورت گیرد و بعد از آن است که خیلی از موضوعات دیگر عطف به قانون می‌تواند به نحو خیلی بهتری پیش برود.
از دید دکتر آشتیانی، کشور ما در زمینه ماینینگ فرصت‌سوزی زیادی را از سال ۱۳۹۸ با طرح سیاست‌گذاری‌های اشتباه در حوزه انرژی و عمل نکردن به تکالیف قانونی شاهد بوده و متاسفانه ما از لحاظ تولید این نوع دارایی‌ها در جهان بسیار عقب هستیم. اما در بازارهای نقدپذیر و نقدشونده با توجه به وضعیت فعلی می‌توانیم بگوییم که تهران جزو ۲۰ کلانشهر برتر جهان در حوزه ارزهای دیجیتال و رمزنگاری شده است.
مدیرعامل شرکت بلاکچین با بیان اینکه متاسفانه ایران در پارامترهای کلان اقتصادی دچار ضعف سنگین است، اظهار می‌دارد: اقدامات بی‌رویه‌ای در زمینه پول و خلق نقدینگی داشته‌ایم. در سال‌های گذشته بر پایه دارایی‌های مشکوک‌الوصول‌مان در سایر کشورها اقدام به چاپ ریال کردیم. گاه درآمدهای حاصل از تراز تجاری کشورمان وصول نشده‌اند که امروزه این ضعف تجاری اثرش را در قالب تورم نشان می‌دهد؛ تورمی که به هر چیز دیگری که بخواهیم آن را نسبت بدهیم به راحتی میسر نیست. یکی از بزرگترین ایرادات بانک مرکزی در این زمینه، عمل نکردن به تعریف وظایف بانک مرکزی ذیل قانون اساسی است. وظیفه تعریف شده بانک مرکزی حفظ ارزش پول ملی است که در اینجا می توانیم با قاطعیت بگوییم که به این وظیفه قانونی عمل نشده است.
وی می‌افزاید: فناوری بلاکچین می‌توانست خلق نقدینگی را شفاف کند. به نظرم در این قسمت، عملکردها مطلوب ساختار اقتصادی کشور نبوده است. با اینکه در بانک مرکزی معاونت‌های مختلفی از جمله معاونت فناوری‌های نوین زمینه را به هر نحوی برای این موضوع آماده کرده ولی اینکه از کدام یک از ویژگی های فناوری بلاکچین استفاده شود تابع سیاست های کلان اقتصاد کشور است که متاسفانه شاهد یک اقتصاد سیاست‌زده هستیم.
آشتیانی ادامه می‌دهد: از کسب و کارهای حوزه دیجیتال متاسفانه هیچ‌گونه حمایتی صورت نمی‌گیرد و حتی به خاطر محدودسازی آن‌ها شاهد کوچ نخبگان به خارج از کشور و عدم توسعه و رشد کسب و کارهای داخلی و همینطور فشار مالیاتی بر افراد و کسب و کارهای این حوزه هستیم. این هم از جمله آسیب‌هایی است که امروز اگر اثرش را نبینیم به زودی در حوزه منابع انسانی، کشورمان تهی می‌شود تا جایی که اگر امروز حسرت موضوعات اقتصادی را می‌خوریم، به زودی حسرت منابع انسانی را هم خواهیم خورد.
این کارشناس حوزه اقتصاد دیجیتال در پایان خاطرنشان می‌کند: فناوری بلاکچین می تواند به سبد دارایی‌های کشورمان و بانک مرکزی برای تامین ارز تجار تنوع بخشیده و این میزان فشار را بر روی یکی دو ارز وارد نیاورد و منابع مشکوک‌الوصول حاصل از صادرات نیز در کشورهای مختلف بلوکه شود. حرکت قانونی بانک مرکزی برای سوق دادن تجار و صادرکنندگان به سمت استفاده از رمزارزها می تواند بسیار راهگشا باشد.
نیکزاد: اگر مردم و سایر دولت‌های دنیا اجازه استفاده از ابزار رمزارزها را داشته باشند به همان مقدار از سلطه جهانی دلار کاسته می‌شود
دست‌اندازهای رانتی پیش پای بهره‌برداری از فرصت رمزارزها
نیکزاد در ابتدای گفت‌وگو با پژوهشگر ، نقش و جایگاه ارز دیجیتال در اقتصاد ایران و جهان را چنین ترسیم می‌کند: ارزهای دیجیتال صرفا ابزارند و به خودی خود نمی‌توانند کاری انجام دهند. اگر مردم و سایر دولت‌های دنیا برعکس ما به طور موثر و با علاقه، اجازه استفاده از ابزار رمزارزها (و نه همه ارزهای دیجیتال) را داشته باشند و این کار را انجام دهند به همان مقدار از سلطه جهانی دلار کاسته می‌شود. بنا بر وضعیت قانونی و رویه اجرایی کشور ما در مورد استخراج، نگهداری و معامله رمزارزها، رمزریال نیز می‌تواند فواید یا خسارات عظیمی برای اقتصاد کشورمان داشته باشد. در حال حاضر نظر شخصی من این است که کفه این فواید و خسارات در حالت هیچ‌هیچ است. رمزریال کنونی در فضای اکوسیستم پرداخت ایران فایده و ضرر عمده‌ای به ذهن متبادر نمی‌کند.
به گفته نیکزاد، رمزارزها بدون عزم و اراده و نقش‌آفرینی اساسی نظام سیاستگذاری کمکی به مقابله با تحریم‌ها نمی‌کنند کما اینکه تاکنون هم به دلیل شکل‌نگرفتن این تصمیم که دور تحریم‌ها به دست مردم و شرکت‌های خصوصی صورت گیرد، با چالش‌های جدی مواجه بوده‌ایم. مگر مواردی محدود که به‌عنوان امتیازات رانتی برای اشخاص حقیقی ویژه و کسب‌وکارهای غیرخصوصی غیردولتی پیش رفته‌ایم؛ اشخاصی که با وجود دریافت مجوز هرگز منابع رسمی حاضر به معرفی هویت آن‌ها و مدت و زمان و کیفیت مجوزهای استخراج و معاملات آن‌ها در مبادی رسمی نشده‌اند.
عضو هیات موسس انجمن فناوران زنجیره بلوک: دولت برای رفع تحریم‌ها نیاز به دور زدن از طریق رمزارزها ندارد و فقط کافی است حساب بانکی باز شود و افراد خارج از کشور بتوانند در داخل کشور «رمزحساب» باز کند
عضو هیات موسس انجمن فناوران زنجیره بلوک ادامه در توصیف پیش‌نیازهای توسعه و کاربردی‌سازی اقتصاد دیجیتال، ضرورت قانونگذاری رسمی و امکان بهره‌برداری برای عموم افراد حقیقی و حقوقی، ابطال مجوزهای رانتی موجود و جریمه و رسیدگی قضایی به تخلفات جاری دستگاه‌های دولتی در خصوص سرپیچی و دست‌اندازی در اجرای قوانین حداقلی مصوب موجود جهت فراهم آوردن امکان استخراج صنعتی برای عموم با نرخ برق صنعتی و انجام معاملات رسمی با حمایت و پشتیبانی قانونی حکومت را یاد آورده شده و می‌افزاید: ارزهای دیجیتال برای مقابله با تحریم بدون اجازه، موافقت، همراهی و حمایت کل بدنه حکومت و نه فقط دولت و یا بانک مرکزی، هیچ امکانات قابل توجهی فراهم نمی‌کنند.
حاکمیت باید به رمزارزها به چشم صنعتی عادی نگاه کند
نیکزاد تصریح می‌کند: مشکل اصلی نظام بانکی ایرانی این است که خارجی‌ها نمی توانند در ایران حساب بانکی باز کنند و ما در بازار مالی جهانی مانند مهاجران غیرقانونی هستیم که در ایران زندگی می‌کنند و حساب‌شان مسدود است. در واقع کسی اگر بخواهد با استفاده از ارز دیجیتال تحریم را دور بزند باید از حساب بانکی ایرانی استفاده کند نه خارجی و اگر فرد خارجی بخواهد مراوده با حساب مالی ایرانی یا ریالی بانک ایرانی داشته باشد نیز به همین منوال است.
مدیرعامل شرکت اوپکس به یکی از مهمترین موانع معامله با ارزهای دیجیتال اشاره کرده و می‌گوید: وقتی یک خارجی بخواهد با ایران معامله‌ای داشته باشد در هر زمینه‌ای به حسابدار در ایران نیاز دارد و این مشکلی است که گریبانگیر ما است و تا وقتی که بخواهیم تحریم‌ها را دور بزنیم یا با کشورهای دیگر هم رابطه سیاسی-اقتصادی داشته باشیم نیاز به بانکی داریم که این حساب در آن وجود داشته باشد.
به گفته نیکزاد در کل مجموعه حاکمیت اگر قرار باشد تصمیمی در خصوص رمزارزها داشته باشند باید به عنوان یک صنعت عادی به آن نگاه کند و روی این موضوع تمرکز کند. به طور مثال رمزارزهایی که استخراج می‌کنیم به راحتی خرید و فروش و جانمایی و جابجایی شود و به راحتی از برق صنعتی برای استخراج استفاده شود؛ وضعیتی که قبلا وجود داشت و برق صنعتی کیلویی ۱۰۰ تومان بود که در حال حاضر صدها برابر شده است. دولت برای رفع تحریم‌ها نیاز به دور زدن از طریق رمزارزها ندارد و فقط کافی است حساب بانکی باز شود و افراد خارج از کشور بتوانند در داخل کشور «رمزحساب» باز کند.
پی‌نوشت:
۱- سپیدنامه (white paper) یک سند رسمی یا مقاله‌ای است که در آن به معرفی محصول و بررسی مشکلاتی که وجود دارد و راه حل‌هایی که محصول مورد نظر برای حل این مشکلات قرار است ارائه دهد، پرداخته می شود. این نوع مقاله‌ها در دنیای تجارت و مالی کاربردهای فراوانی دارد. وایت پیپر به سرمایه‌گذاران اطلاعات کافی در مورد محصولی می‌دهد که می‌خواهند در آن سرمایه‌گذاری کنند.
منبع: ایرنا
- بازار ارز دیجیتال می‌تواند سوپاپ اطمینان فشار ارزی ایران باشد
“فناوری هوشمند” رسانه تخصصی انقلاب صنعتی چهارم
