کلمه بلاک‌چین تداعی‌کننده امور مالی است. این تصور به نحوه معرفی این تکنولوژی با بیت‌کوین برمی‌گردد؛ اما بلاک‌چین هم مانند بسیاری از تکنولوژی‌‌های دیگر انواعی دارد و محدود به امور مالی نمی‌شود. بلاک‌چین‌های عمومی، خصوصی، ترکیبی و کنسرسیوم انواع بلاک‌چین‌هایی هستند که امروزه در بسیاری از صنایع جایگاه خود را به دست آورده‌اند و هر کدام مزایا و معایب متفاوتی دارند.
با ظهور بیت‌کوین و درک پتانسیل بستر بلاک‌چینی آن، شرکت‌ها و سازمان‌ها شروع به تولید و توسعه بلاک‌چین‌هایی برای بالا بردن بازدهی و امنیت کسب‌وکارهای‌شان کردند. بر اساس نظرسنجی سال ۲۰۱۹ شرکت مشاوره مدیریت گارتنر، ۶۰ درصد مدیران ارشد فناوری بر این عقیده‌اند که تا سال ۲۰۲۲ بلاک‌چین را در کسب‌وکارشان مستقر می‌کنند اما تنها پنج درصد از این افراد بلاک‌چین را به عنوان یک جریان تغییر‌دهنده می‌شناسند.
بلوغ بیت‌کوین و سایر رمزارزها باعث شده است سرمایه‌گذاران خواستار استفاده از بلاک‌چین در زنجیره تامین یا برای توسعه میان‌افزا باشند. به همین دلیل استفاده از بلاک‌چین برای کسب‌وکارها نیازمند تولید و توسعه انواع بلاک‌چین است تا نیازهای مختلف صنایع را پاسخ دهد.
دسته‌بندی‌های بلاک‌چین شامل چهار نوع است و هر کدام مزایا، معایب و کاربردهای خاص خود را دارند. در ادامه به معرفی و توضیح انواع بلاک‌چین می‌پردازیم:
عمومی (Public)
خصوصی (private)
کنسرسیوم (Consortium)
ترکیبی (Hybrid)
رئیس موسسه تحقیقات بلاک‌چین CBDC شرکت CBRI می‌گوید: بسیاری از پروژه‌ها از بلاک‌چین به عنوان بستر استفاده می‌کنند با این حال کاربران نهایی خدمات متفاوتی را دریافت می‌کنند. بلاک‌چین‌های عمومی، عموم مردم را به عنوان کاربران نهایی هدف قرار می‌دهند، در صورتی که بلاک‌چین‌های خصوصی خدمات خاصی را به دسته‌ای خاص از کاربران ارائه می‌دهند.
بلاک‌چین عمومی (Public)
اولین نوع بلاک‌چین معرفی‌شده، بلاک‌چین عمومی است. این دسته از بلاک‌چین بستر شکل‌گیری رمزارزها و بیت‌کوین است و معرفی آن به عنوان اولین بلاک‌چین در کنار محبوبیت روزافزون رمزارزها باعث شده بلاک‌چین‌های عمومی معروف‌ترین نوع این تکنولوژی به شمار روند.
بلاک‌چین‌های عمومی از امنیت و شفافیت بالایی برخوردارند. دفتر کل‌های توزیع‌شده در این نوع، اطلاعات را بین گره‌های مختلف و به صورت همتا به همتا توزیع می‌کنند. ماهیت غیرمتمرکز بلاک‌چین‌های عمومی باعث می‌شود برای تایید صحت داده‌ها، یک روش اجماع موجود باشد. دو روش متداول اجماع، PoW و PoS است که به واسطه آنها کاربران این شبکه‌ها می‌توانند برای موضوعات و شرایط مختلف به توافق برسند.
محدودیت و مجوزی برای فعالیت در بلاک‌چین‌های عمومی نیاز نیست و هر کسی که به اینترنت دسترسی دارد می‌تواند از آنها استفاده کند. کاربرها در این سیستم می‌توانند ضمن دسترسی به سوابق فعلی و گذشته، اقدام به مشارکت در فرایند استخراج کنند یا صرفاً به عنوان مصرف‌کننده و برای انجام معاملات از بلاک‌چین استفاده کنند. کد این بلاک‌چین‌ها منبع‌باز است و هر کسی می‌تواند اشکالات را پیدا کند و برای رفع آنها پیشنهاد دهد.
از مزایای این بلاک‌چین‌ها می‌توان عدم وابستگی آنها به سازمان‌ها را نام برد. با این استقلال، برخلاف پلتفرم‌های رایج که با توقف فعالیت شرکت‌ها، عمر آنها هم به پایان می‌رسد، در این مدل تا زمانی که رایانه‌های متصل به شبکه بلاک‌چین وجود دارند، شبکه هم می‌تواند به فعالیت خود ادامه دهد.
دیگر مزیت بلاک‌چین عمومی، شفافیت بالای آن است. با اجرای پروتکل‌ها و روش‌های امنیتی در این شبکه‌ها امکان رصد اطلاعات با حفظ حریم‌خصوصی کاربران برای همه فراهم و شفافیت این سیستم‌ها در بالاترین حد ممکن حفظ می‌شود.
اما این بلاک‌چین‌ها معایبی هم دارند. با به دست گرفتن ۵۱ درصد از توان پردازشی شبکه توسط فرد یا افراد مشترک‌المنافع، امکان ایجاد تغییرات برای آنها به وجود می‌آید که این موضوع می‌تواند امنیت شبکه را تهدید کند. هرچند در بزرگ‌ترین و محبوب‌ترین مصرف‌کننده این شبکه، یعنی بیت‌کوین، تاکنون همچنین اتفاقی رخ نداده است. یکی دیگر از مشکلات این بلاک‌چین‌ها کند بودن آنهاست. شبکه‌های بلاک‌چینی عمومی، سرعت بسیار پایینی در پردازش اطلاعات دارند که همین موضوع باعث بروز مشکلاتی برای کاربران می‌شود.
استفاده از این بلاک‌چین‌ها به امور مالی و بیت‌کوین محدود نمی‌شود و می‌توان برای اهدافی مانند ایجاد سابقه اطلاعاتی، حسابرسی، ثبت اسناد رسمی الکترونیکی یا سوابق مالکیت اموال از آنها استفاده کرد.
همان‌طور که گفته شد، شفافیت این سیستم بسیار بالاست و از همین رو سازمان‌ها و کسب‌وکارها به دلیل اهمیت خصوصی ماندن اطلاعات، استقبال خوبی به استفاده از این بلاک‌چین‌ها نشان نمی‌دهند.
بلاک‌چین خصوصی (Private)
هر بلاک‌چینی که در یک محیط محدود فعال باشد یا مانند یک شبکه بسته به فعالیتش ادامه دهد، بلاک‌چین خصوصی محسوب می‌شود. مقیاس این بلاک‌چین‌ها در مقابل همتای عمومی‌شان، کوچک‌تر است اما با این حال همچنان می‌توانند تراکنش‌ها را به صورت همتا به همتا ارائه کنند. این شبکه‌ها بیشتر به عنوان بلاک‌چین‌های مجوزمحور یا سازمانی شناخته می‌شوند و توان پردازشی مورد نیازشان توسط یک شرکت یا سازمان تامین می‌شود.
مزیت بلاک‌چین‌های خصوصی، امکان ایجاد سطوح مخلتف کنترل‌کننده مجوز است. در این مدل، سازمان با راه‌اندازی شبکه بلاک‌چین خود، امکان ایجاد تغییر، مشاهده یا اعتبارسنجی گره‌ها را مهیا می‌کند. همچنین می‌توان دسترسی اشخاص ثالث را محدود کرد.
در حقیقت بلاک‌چین خصوصی در مقابل نوع عمومی آن مانند تفاوت‌های اینترانت و اینترنت است. این شبکه‌ها معمولاً سرعت بالایی در پردازش اطلاعات دارند.
در مورد بلاک‌چین‌های خصوصی بحث‌های زیادی وجود دارد. یکی از این بحث‌ها در مورد ادعای واقعی نبودن بلاک‌چین‌های خصوصی است. این ادعا به یکی از معایب بلاک‌چین‌های خصوصی اشاره می‌کند که این شبکه‌ها برخلاف هدف شکل‌گیری تکنولوژی بلاک‌چین، اصلاً تمرکززدا نیستند. از دیگر معایب می‌توان به موضوع اعتماد اشاره کرد. در بلاک‌چین‌های خصوصی نهادی متمرکز گره‌ها را مشخص می‌کند و به همین دلیل اعتماد به اطلاعاتی که این گره‌ها تایید می‌کنند بسیار دشوار است یا به علت تعداد کم گره‌ها، تبانی بسیار راحت است و این موضوع می‌تواند باعث مشکلات جدی امنیتی شود.
کد منبع این بلاک‌چین‌ها عموماً به صورت اختصاصی و بسته است. به همین دلیل بررسی درستی آنها ممکن نیست که همین موضوع در نهایت می‌تواند به کاهش امنیت منجر شود. از موارد استفاده بلاک‌چین‌های خصوصی می‌توان به مدیریت زنجیره تامین، تعریف مالکیت دارایی و رأی‌گیری داخلی اشاره کرد.
بلاک‌چین ترکیبی (Hybrid)
بلاک‌چین‌هایی در این دسته‌بندی قرار می‌گیرند که ویژگی‌های بلاک‌چین‌های عمومی و خصوصی را با یکدیگر ترکیب کنند. در این سازوکار اجازه داده می‌شود یک سیستم بدون نیاز به مجوز مانند بلاک‌چین عمومی، در کنار یک سیستم خصوصی و مبتنی بر مجوز، راه‌اندازی شود. به این ترتیب می‌توان تعریف کرد چه کسی می‌تواند به چه داده‌ای دسترسی پیدا کند.
معمولاً سوابق و تراکنش‌ها در این بلاک‌چین‌ها به صورت عمومی در دسترس نیستند اما در صورت نیاز امکان عمومی‌سازی این سوابق وجود دارد. اطلاعات محرمانه به صورت خصوصی در شبکه نگهداری می‌شود و قابلیت تایید دارد. همچنین در این بلاک‌چین‌ها تغییر و دستکاری اطلاعات دشوار است.
حریم‌خصوصی کاربران در این سیستم تا حدی حفظ می‌شود و هویت کاربران در مقابل یکدیگر مخفی است. با توجه به بسته بودن این سیستم برای حفظ اطلاعات حساس، احتمال انجام حمله ۵۱ درصدی بسیار کم است؛ در حالی که امکان ارتباط برای اشخاص ثالث برقرار است. تراکنش‌ها هم معمولاً به سرعت پردازش می‌شوند و شبکه به کارمزد‌های کم برای اعتبارسنجی نیاز دارد.
این شبکه هم مانند شبکه‌های خصوصی مشکل عدم شفافیت را دارد. یکی از استفاده‌های این بلاک‌چین، ذخیره سوابق پزشکی است. به این ترتیب کاربران با استفاده از یک قرارداد هوشمند می‌توانند به اطلاعات‌شان دسترسی پیدا کنند و فرایند انتقال اطلاعات بین موسسات با امنیت بالاتری انجام شود.
بلاک‌چین کنسرسیوم (Consortium)
این نوع بلاک‌چین به عنوان بلاک‌چین فدرال هم شناخته می‌شود. این مدل شبیه به نوع هیبریدی است و ویژگی‌های بلاک‌چین‌های خصوصی و عمومی را در دل خود دارد؛ با این تفاوت که چندیدن عضو سازمانی در یک شبکه غیرمتمرکز با یکدیگر همکاری می‌کنند. به همین دلیل می‌توان گفت بلاک‌چین کنسرسیوم در حقیقت نوعی بلاک‌چین خصوصی با دسترسی محدود به یک گروه خاص است.
این شبکه‌ها نسبت به بلاک‌چین‌های عمومی ایمن‌تر، مقیاس‌پذیرتر و کارآمدتر برای سازمان‌ها هستند اما در این مدل هم، همچنان مشکل شفافیت و نبود اعتماد کامل وجود دارد.
از این بلاک‌چین می‌توان در بانکداری یا شبکه پرداخت استفاده کرد. هرچند تقریباً در هر صنف، افراد و سازمان‌ها می‌توانند با همکاری یکدیگر شبکه‌هایی را تشکیل دهند و بهره‌وری و امنیت تعاملات‌شان را به این وسیله بالا ببرند.
منبع: ایستنا
