کاربرد بلاک‌چین در حفاظت از حق  کپی رایت و حقوق مالکیت دارایی معنوی

محمد حضرت پور

بلاک‌چین به لطف شفافیت بی‌نظیر، فشار اداری کم، مقاومت در برابر دستکاری و جعل و همچنین تنوع راه‌حل‌ برای خودکار کردن فرآیندهای کسب‌وکار، یک فناوری نویدبخش و جذاب برای بخش‌های مختلف اقتصاد است. قبل‌تر، دربارۀ استفاده از بلاک‌چین در ساخت و تولید، لجستیک، بازاریابی، دارو و سلامت، امنیت سایبری، تولید علم، بازی و سرگرمی، و بسیاری دیگر بحث شده است. در این مقاله توضیح می‌دهیم کاربرد بلاک‌چین در حفاظت از حق کپی رایت و حقوق مالکیت دارایی معنوی (Intellectual Property) چیست.

اولین کاربرد بلاک‌چین در حفاظت از حق کپی رایت: اثبات خلق اثر

حقیقت مسأله: یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که صنعت حفظ دارایی معنوی با آن مواجه شده، اثبات حق تألیف یا کپی رایت (Copyright) است. بنابر قانون، سازنده پس از ساخت دارایی معنوی (IP) صاحب حق تألیف می‌شود. به‌هرحال، در موارد خاص، طرفین نمی‌توانند سندی ارائه دهند که کدام‌یک، در ساخت یک لوگو، یک قطعه موسیقی، یک ویدیو یا انواع دیگر دارایی معنوی، اولین نفر بوده‌اند.

استفاده در تکالیف تستی، برای نمونه، یک راه‌حل طراحی برای یک وب‌سایت یا یک وِرس برای یک آهنگ ناتمام، مثالی تکراری و ساده برای این مشکل است. حق تألیف برای پژوهش‌های علمی پیچیده یا فناوری جدید یک مثال مهم‌تر است. بدون توجه به نوع دارایی معنوی، مولف باید ثابت کند که اولین خالق آن بوده است و سپس افراد یا شرکت‌های دیگر از ایدۀ وی برای پروژه‌های خود استفاده می‌کنند.

راه‌حل‌های این مشکل معمولا یکی از این سه مورد است:

• مؤلف کار خود را از قبل در مراجع دولتی مربوط ثبت کند. این کار، زمان‌بر، مشکل‌ساز و در اغلب موارد بسیار هزینه‌بر است. همچنین کسی نمی‌خواهد ثبت کپی رایت را هر بار که یک تکلیف تستی را کامل می‌کند، انجام دهد.
• مؤلف می‌تواند از خدمات خصوصی استفاده کند. این روش سریع‌تر از ثبت در مراجع دولتی است، البته بیشتر آب می‌خورد. به علاوه، بروز مشکلات قانونی محتمل است؛ برای مثال، ذخیره کردن دارایی معنوی در بایگانی کشور آلمان می‌تواند حق تألیف را در آلمان و اروپا اثبات کند اما هنوز در آمریکا و چین کارایی ندارد.
• مؤلف می‌تواند به دادگاه مراجعه کند. سازنده دارایی معنوی باید شواهد و مدارک و همچنین منابع لازم را برای این‌کار در اختیار داشته باشد زیرا اغلب تنهاست و باید یک شرکت بزرگ را پیگرد قانونی کند.

راه‌حلی که بلاک‌چین دارد: فناوری بلاک‌چین به تولیدکنندگان دارایی معنوی امکان می‌دهد تا کار خود را در یک دفترکل توزیع‌شدۀ امن ذخیره کنند. به علاوه، این فناوری بسیار به‌صرفه‌تر و مطمئن‌تر از خدمات سنتی است. زمانی که اطلاعات به بلاک‌چین اضافه شدند، غیرقابل تغییر، دست‌کاری یا حذف‌اند؛ برای همین بسیار قابل‌اعتماد هستند. بلاک‌چین یک گواهی دیجیتال با مهر زمانی فراهم می‌کند که برای عموم طرفین علاقه‌مند، قابل‌رؤیت و قابل‌تأیید است.

بیشتر بخوانیم: شکل‌دهی جدید فین‌تک با استفاده از هوش مصنوعی مولد

اولین دستاورد: استارت‌آپ برنشتاین (Bernstein) در شهر مونیخ، یک راه‌حل بلاک‌چین برای ذخیره‌کردن دارایی معنوی و گرفتن یک گواهی دیجیتال ارائه می‌دهد که وجود، کپی رایت و یک‌پارچگی دارایی معنوی را تأیید می‌کند. همچنین کاربران می‌توانند با استفاده از ابزار خاص و پروتکل‌های رمزنگاری، دارایی معنوی و داده‌های مربوطه (مؤلف، زمان ساخت، محتوا) را خصوصی‌سازی کنند تا درصورت نیاز از اطلاعات محرمانه محافظت کنند.

ورای این پروژه، در آوریل ۲۰۲۱، اداره دارایی معنوی اتحادیۀ اروپا (EUIPO) اولین پلتفرم مبتنی بر بلاک‌چین را برای مستندکردن کپی‌رایت و ثبت علامت تجاری به‌صورت لحظه‌ای، راه‌اندازی کرد. دو پلتفرم TMview و DesignView دو خدمت اصلی در این پروژه هستند که از ارسال سریع، امن و قابل‌اعتماد اطلاعات مربوط به حقوق مالکیت دارایی معنوی که در بلاک‌چین ذخیره شده‌اند، پشتیبانی می‌کنند. چین، آمریکا، انگلستان، و بسیاری دیگر از کشورها، پروژه‌ها و برنامه‌های مشابهی دارند که قصد دارند به‌سرعت آن‌ها را پیاده‌سازی کنند.

بلاک‌چین در ردیابی اولین نسخه آثار کمک می‌کند

حقیقت مسأله: یک مشکل اساسی دیگر در بازار دارایی معنوی و حقوق مالکیت فکری، مربوط به پیچیدگی و مدت‌زمان طولانی ردیابی منشأ است. در واقع، تعیین این‌که چه‌کسی برای اولین‌بار یک دارایی فکری مشخص را ساخته و صاحب حق تألیف (کپی رایت) آن بوده، بسیار دشوار است. این مسأله در مورد موسیقی، تصویر و عکس در کالا و محصولات روزمره مانند کفش و کیف و تی‌شرت و … وجود دارد. افراد و شرکت‌های متقلب‌ معمولا از طراحی‌ و لوگوی برندهای مشهور استفاده ‌کرده‌ و ایده‌ها را نسخه‌برداری می‌کنند. مشتریان نیز به سختی متوجه می‌شوند که کدام محصول اصل و کدام تقلبی است؛ این موضوع، به‌خاطر تفاوت فاحش در کیفیت، اهمیت بسیاری دارد.

راه‌حلی که بلاک‌چین دارد: بلاک‌چین اجازه می‌دهد تا جزییات منشأ و اصل یک محصول و افرادی که آن را ساخته‌اند، ذخیره شود. بلاک‌چین در ساختار داده عالی عمل می‌کند؛ برای همین این اطلاعات به آسانی یافت می‌شوند و نیز به سهولت می‌توان از آن‌ها برای تأیید حق مالکیت و کپی رایت و ردیابی منشأ و اصالت دارایی معنوی استفاده کرد.

اولین دستاورد: هنرمند و آهنگساز کانادایی، Deadmau5 و گروه آلترناتیو راک آمریکایی Kings of Leon جزو اولین هنرمندانی بودند که آلبوم خود را در قالب توکن NFT منتشر کردند. توکن‌های NFT گواهی دیجیتال منحصربه‌فردی هستند که بر روی بلاک‌چین ایجاد می‌شوند و می‌توانند به هر دارایی دیجیتال یا فیزیکی اختصاص داده شوند، بنابراین منحصربه‌فرد بودن و اصالت آن تأیید می‌شود.

بیشتر بخوانیم: فرصت‌های تجاری جدید با ترکیب بلاک‌چین و هوش‌مصنوعی

بهینه‌سازی فرایند ثبت دارایی معنوی

حقیقت مسأله: در حالی که حقوق مالکیت دارایی معنوی به‌صورت خودکار با تولید این دارایی‌ها تضمین می‌شود، حقوق دیگر مانند حق انحصاری (Patents)، علائم تجاری، لوگو (نشان) و نمونه‌های صنعت تنها پس از ثبت مراجع دولتی امکان محافظت‌شدن دارند. البته این یک فرآیند پیچیده و گران است که به استخدام وکیل نیاز دارد. علاوه بر این، ثبت مالکیت تنها در کشور یا حوزه قضایی مربوط به خود اعتبار دارد. با توجه به روند جهانی‌شدن اقتصاد و بازارها، این مشکل نقدینگی بازار را کاهش می‌دهد و با نیازهای صاحبان در تناقض است، به‌ویژه در موج اخیر دیجیتال‌شدن اقتصاد.

راه‌حلی که بلاک‌چین دارد: بلاک‌چین با حذف واسطه‌ها و خودکار کردن بسیاری از فرآیندها با استفاده از قرارداد هوشمند می‌تواند فرآیند ثبت دارایی معنوی را به‌شدت ساده‌، سریع و توجیه‌پذیر کند. همچنین، از جهات گوناگون، پلتفرم‌ها در مقایسه با سیستم فعلی، مطمئن‌تر می‌شوند. به لحاظ نظری، طرفین می‌توانند از بلاک‌چین استفاده کنند تا کل زنجیرۀ حق تألیف یک دارایی معنوی را مشاهده کنند که شامل هر پروانه، گواهی یا مجوزی است. همه‌چیز در یک پلتفرم واحد، سریع و آسان است.

اولین دستاورد: پلتفرمی که توسط اداره دارایی معنوی اتحادیه اروپا (EUIPO) به‌راه‌ افتاد (بالاتر به آن اشاره شد)، با دو خدمت TMview (با ثبت بیش از ۱۰۰ میلیون علامت تجاری) و DesignView (با ثبت ۲۰ میلیون طراحی) به تسهیل فرآیند ثبت دارایی معنوی کمک زیادی می‌کند. همچنین راه‌حل‌های مشابهی توسط مرکز خدمت چین (Chinese Service Center) و برخی دیگر از کشورها استفاده شده‌اند.

کارمزد کم مجوزها

حقیقت مسأله: بازار فعلی دارایی معنوی مشکل دیگری در رابطه با پیچیدگی و گرانی کارمزد مجوز‌ها و پروانه‌ها دارد. این پرداخت‌ها به زیرساخت‌های پرهزینه و پیچیده نیاز دارد که بهره‌برداری از دارایی معنوی را ردیابی کند، کارمزدهای مجوزها را جمع کند و آن‌ها را بین صاحبان دارایی معنوی توزیع کند. همچنین تمام این تراکنش‌ها را بانک‌ها پردازش می‌کنند که خود کارمزد می‌گیرند. بسیاری از آن‌ها بین‌المللی هستند که کارمزدها را به‌شدت افزایش می‌دهد.

راه‌حلی که بلاک‌چین دارد: بلاک‌چین می‌تواند هزینه‌های صدور مجوز را به‌شدت کاهش دهد. از طرف دیگر، با استفاده از قرارداد هوشمند تمام فرآیندهای تجاریِ ردیابیِ استفاده از دارایی معنوی و پرداخت‌ها برای مجوز‌ها و سایر هزینه‌ها، خودکار می‌شود که سهم زیادی در کاهش کارمزد‌ها در بازار دارایی معنوی خواهد داشت.
قراردادهای هوشمند الگوریتم‌های خود-اجرا هستند که داده‌های قرارداد مختص‌شده را از بلاک‌چین و سایر منابع ردیابی می‌کنند و اقدامات تعریف‌شده را به‌صورت خودکار انجام می‌دهند. از قبل، همۀ شرایط قرارداد کدنویسی شده و برای تأیید در دسترس هستند زیرا این‌ها نرم افزار‌هایی با کد منبع باز هستند. از این‌رو، همه طرف‌های ذینفع می‌توانند به‌طور مستقل، شرایط و مشخصات قرارداد را بررسی و بر سر آن توافق کنند.

اولین دستاورد: تقریباً تمام انواع ارز دیجیتال نمونه‌هایی از تراکنش ارزان هستند. علاوه بر این، در مورد هزینه‌های صدور مجوز خودکار، می‌توان به راه‌حل شرکت‌های IBM و Tech Mahindra اشاره کرد که به‌عنوان یک سیستم مدیریت قرارداد و کپی رایت در بلاک‌چین شناخته می‌شود. این سرویس می‌تواند استفاده از محتوا را ردیابی ‌کرده و پرداخت افتخاری را تسهیل کند تا از کپی بی‌اجازه و دزدی ادبی- هنری جلوگیری کند.

بیشتر بخوانیم: چگونه بلاک‌چین برنامه‌های فین‌تک را متحول می‌کند؟

کاربرد بلاک‌چین در مدیریت کپی رایت

حقیقت مسأله: کاربران پیوسته درحال آپلودکردن متن‌ها، موسیقی، ویدیو، تصاویر و عکس‌ها در شبکه هستند. هرکسی می‌تواند بدون اطلاع سازنده از آنها استفاده کند. آن‌ها حتی می‌توانند از این‌کار اهداف تجاری داشته باشند. برای صاحبان کپی رایت دشوار است که حق تألیف خود را درخواست کنند تا صحت ادعایشان را اثبات کند؛ فقط افراد یا شرکت‌های ثروتمند می‌توانند یک شرکت واسطه را برای محافظت و مدیریت حق تألیف خود استخدام کنند.

راه‌حلی که بلاک‌چین دارد: فناوری بلاک‌چین سودمند است چون نیازی به واسطه‌ها ندارد و هزینه‌های مدیریت دارایی معنوی را کاهش می‌دهد. کاربران می‌توانند آن را به قراردادهای هوشمند واگذار کنند که به‌صورت خودکار به‌کارگیری دارایی معنوی را دنبال می‌کند و این فعالیت‌های از قبل ‌تعریف‌شده را انجام می‌دهد:

• ثبت دارایی معنوی
• امضا کردن یک قرارداد برای استفاده از دارایی معنوی
• ردیابی و دنبال کردن استفاده از دارایی معنوی
• پرداخت حق امتیاز به صاحبان واقعی دارایی معنوی

اولین دستاورد: شرکت کداک (Kodak) یک راه‌حل بلاک‌چین راه‌اندازی کرده است. آن‌ها یک پلتفرم برای مدیریت اسناد، خودکار کردن جریان کار و محافظت از حقوق معنوی توسعه داده‌اند. این پلتفرم دسترسی به اسناد را به‌صورت لحظه‌ای فراهم می‌کند که اجازه می‌دهد کانال‌های توزیع محتوا مدیریت شده و از نقض حقوق مالکیت دارایی معنوی جلوگیری شود.

مدل جدید کسب درآمد از دارایی معنوی به کمک بلاک‌چین 

حقیقت مسأله: در بازار سنتی دارایی معنوی، تنها راه‌های کسب درآمد، حق امتیاز (Royalty)، اشتراک (Subscriptions) و نمایش پولی دارایی معنوی (IP) هستند. اما بازار کنونی نیاز به مدل‌های جدید برای تجاری‌سازی و محافظت از دارایی معنوی دارد.

راه‌حلی که بلاک‌چین دارد: قراردادهای هوشمند از طریق خودکار کردن فرآیندهای تجاری و به‌کارگیری داده‌ها از منابع قابل‌اعتماد (بلاک‌چین) راه‌حل کارآمدی برای این مشکل ارائه می‌دهند. به عنوان مثال، هنرمندان از فروش مجدد آثار هنری خود حق امتیاز دریافت می کنند؛ قراردادهای هوشمندی که به‌طور خودکار NFT می‌سازند و پرداخت‌ها را به آدرس هنرمند می‌فرستند.
در میان مدل‌های کسب درآمد دیگری که بلاک‌چین ارائه می‌دهد، باید به فروش زمین‌های دیجیتال در بازی متاورس اشاره کرد که از مالیات کاربرانی که برای بازی‌ در زمین می‌پردازند، کسب سود می‌کند. همچنین در این بازی‌های گیم‌فای می‌توان آیتم‌هایی ساخت، اجاره داد یا فروخت.

اولین دستاورد: پلتفرم‌های Rarible و نیفتی (Nifty Gateway) نمونه‌هایی از پلتفرم‌های بازار NFT هستند که هنرمندان می‌توانند در آن‌ها از فروش مجدد آثار خود کسب درآمد کنند. حتی اخیرا یک پلتفرم اختصاصی برای محافظت از حقوق معنوی عکاس‌ها راه‌اندازی شده که جریان درآمدی جدیدی برای آن‌ها به‌وجود آورده است.

بیشتر بخوانیم: حقایق ابتدایی در مورد بلاک‌چین و ارزهای دیجیتال که سرمایه‌گذاران باید بدانند

محافظت از حریم خصوصی، یکی دیگر از کاربردهای بلاک‌چین در حفظ حقوق معنوی

حقیقت مسأله: موارد متعددی در بازار دارایی معنوی وجود دارند که در آن‌ها یک فرد یا شرکت می‌خواهد برخی اطلاعات را دربارۀ کار خود مخفی کنند. در واقع می‌خواهند بدون نقض ناشناس بودن، از تأیید شدن آن‌ها مطمئن شوند. در اغلب موارد، واسطه‌ها به حل این مشکل کمک می‌کنند. آن‌ها به اطلاعات خصوصی دسترسی می‌یابند و به ذینفعان و علاقه‌مندان تضمین می‌دهند که دارایی‌ معنوی مشخص وجود دارد و معتبر است.
با این حال، اطلاعات دیر یا زود در اینترنت هستند. حتی برجسته‌ترین شرکت‌ها با وجود صرف سالانه میلیون‌ها دلار برای امنیت سایبری، به‌صورت ۱۰۰درصد در برابر هک‌شدن و نشت داده‌ها مصون نیستند.

راه‌حلی که بلاک‌چین دارد: بلاک‌چین این مشکل را حل می‌کند زیرا از ناشناس بودن طرفین تراکنش‌ها و هویت کاربران هنگام احراز هویت، محافظت می‌کند. همچنین، بلاک‌چین اجازه می‌دهد دارایی معنوی شما، اگر از قبل توافق‌نامۀ عدم افشا را امضا کرده باشید و خواسته باشید از کپی رایت شما بدون افشای محتوا محافظت شود، مخفی بماند.

اولین دستاورد: پلتفرم‌های بلاک‌چینی نایس هش (NiceHash) و فایل کوین (Filecoin) می‌توانند به حفظ حریم خصوصی دارایی معنوی شما کمک کنند. اگر بخواهید محرمانگی تراکنش‌های خود را حفظ کنید، کافیست از رمز ارزهای مونرو (Monero)، زی کش (Zcash)، دش (Dash)، مینا (Mina) و ورج (Verge) استفاده کنید. اگر به‌دنبال یک پلتفرم قابل‌اعتماد برای احراز هویت شخصی هستید، از راه‌حل‌های بلاک‌چینی بلاک استک (Blockstack)، BlockAuth، BlockVerify، Bitnation استفاده کنید.

کارکرد بلاک‌چین در ساخت بازارهای دارایی معنوی

حقیقت مسأله: آخرین مشکلی که دربارۀ آن بحث می‌کنیم به فروش دارایی معنوی برمی‌گردد. درحال‌حاضر، این فرآیند بسیار پیچیده و هزینه‌بر است؛ هم‌زمان، موانع ورود بسیاری وجود دارند. هر کسی نمی‌تواند حق استفاده از لوگوی شرکت فراری (Ferrari) را بخرد حتی اگر پول کافی داشته باشد و کیفیت کارش به‌اندازۀ کافی بالا باشد.

به‌علاوه، حقوق استفاده از دارایی معنوی معمولا در یک بسته واحد به فروش می‌رسند. برای مثال، نمی‌توانید حق تولید فقط کلاه با نشان فراری را بخرید؛ باید حق استفاده از لوگوی این شرکت را برای استفاده در تمام انواع البسه خریداری کنید. چنین مجوزی بسیار گران‌تر است و برای بسیاری از کارآفرینان سودآوری ندارد.

راه‌حلی که بلاک‌چین دارد: بلاک‌چین می‌تواند این مشکل را با ایجاد مجوزها در قالب توکن‌های NFT رفع کند. صاحب دارایی معنوی این امکان را دارد که حقوق معنوی را به طبقه و دسته‌های گوناگون از طریق صدور مجوز NFT مجزا برای هر نوع محصول (برای مثال، کلاه، کلاه ورزشی، کفش، کیف، و …) تقسیم کند. به علاوه، می‌توان این امکان را به خریداران مجوزهای NFT داد تا اگر نظرشان دربارۀ استفاده از آن‌ها تغییر کرد، مجددا آن‌ها را بفروشند.
فروش مجوزها برای حق به‌کارگیری دارایی‌های معنوی به‌شکل قابل‌توجهی این فرآیند را سریع، ارزان و آسان می‌کند. در همان حال، این رویکرد، نقدینگی بازارهای دارایی معنوی را با کاهش موانع ورود، افزایش پوشش مخاطب‌ها و امکان خرید مجوز NFT برای استفاده از یک دارایی فقط در یک نوع محصول، چند برابر می‌کند.

اولین دستاورد: پلتفرم‌های خرید و فروش مثل اوپن سی (OpenSea) و SuperRare از جمله پروژه‌های پیشگام در فروش دارایی معنوی در قالب توکن NFT هستند. مشابه با فروش NFT برای استفاده از علائم تجاری، پروژه اوکراینی Kyivbrand یکی از اولین‌ها در استفاده از این فرصت بوده است. با کمک این راه‌حل، به‌سرعت و به‌راحتی می‌توان حق استفاده از نشان KIYV را در تولید و فروش محصولات بخرید.

جمع‌بندی

فناوری بلاک‌چین می‌تواند بهبود شگرفی در وضعیت فعلی صنعت محافظت از دارایی معنوی و کپی رایت ایجاد کند. کسب‌وکارها از کارمزدهای کم، غیرمتمرکز بودن، شفافیت، حریم خصوصی و ماندگاری آن استفاده و مشکلات بازار سنتی دارایی معنوی را حل می‌کنند. با این وجود، مولفان و سازندگان خلاق می‌توانند دارایی معنوی خود را کنترل و به‌کارگیری آن را ردیابی و دنبال کنند. کل صنعت به این راه‌حل متحول‌کننده نیازمند است و نمی‌توان نقش بلاکچین در حفاظت از حق کپی رایت و حقوق معنوی مالکیت آثار را نادیده گرفت!

منبع: کوین ایران

بیشتر بخوانیم: پیشرفت‌های بلاک چین به نوآوری‌های بیشتر در CBDCها منجر می‌شود

• کاربرد بلاک‌چین در حفاظت از حق کپی رایت و حقوق مالکیت دارایی معنوی