«ارز دیجیتال بانک مرکزی» (CBDCs) چه هستند؟ در حال حاضر نیز عمده پول موجود در حال حاضر دیجیتال است، به این صورت ارز دیجیتال بانک مرکزی چه تفاوتی با دیگر شکل‌های پول دیجیتال دارد؟
فناوری‌های جدید در گذشته بارها ماهیت پول را تغییر داده‌اند. لیدیایی‌ها در قرن هفتم قبل از میلاد سکه را اختراع کردند و در قرن هفتم پول کاغذی در چین پدیدار شد. معرفی کارت‌های اعتباری به بازار پول کاغذی و چک را از دور خارج کرد. در دهه۲۰۱۰، پرداخت‌های مبتنی بر گوشی‌های هوشمند آغاز شد. استفاده از پول نقد اکنون به‌شدت در حال کاهش است؛ به گفته موسسه مشاوره مک کینزی، از سال۲۰۱۱ تا ۲۰۲۱ سهم پول نقد از معاملات خرده‌فروشی در ۱۰بازار بزرگ جهان از حدود سه‌چهارم به ۵۰درصد کاهش یافته است. درحالی‌که جهان به‌سوی کنار گذاشتن پول حرکت می‌کند، بانک‌های مرکزی به فکر تکامل بعدی پول هستند. برخی از آنها مشتاق «ارز دیجیتال بانک مرکزی» (CBDCs) هستند.
در حال حاضر نیز عمده پول موجود در حال حاضر دیجیتال است، به این صورت ارز دیجیتال بانک مرکزی چه تفاوتی با دیگر شکل‌های پول دیجیتال دارد؟ اکونومیست در جواب این سوال می‌گوید: در مقابل بانک‌های تجاری، CBDC تعهد بانک مرکزی کشورها است. بنابراین CBDCها، انتقال‌دهنده ریسک بانک‌های تجاری نیستند. البته باید در نظر داشت تمام نمونه‌های موجود از CBDCها یکسان نیستند. یوآن دیجیتال (e-cny) چین قوانین قابلیت برنامه‌ریزی دارد، برزیل از ارز دیجیتال خود فقط برای مصارف خرده‌فروشی استفاده می‌کند. با این حال، همه CBDCهای اصلی توسط بانک‌های تجاری واسطه به بازار عرضه شدهاند تا بار مدیریتی بانک‌های مرکزی را کاهش دهند.
در سال۲۰۱۶، CBDCها به سختی در دستور کار بانک‌های مرکزی قرار داشتند. اوضاع به این منوال باقی نماند؛ اعلامیه فیس‌بوک مبنی بر انتشار ارز دیجیتال جهانی به نام لیبرا در سال۲۰۱۹، لرزه اول را به بانک‌های مرکزی وارد کرد. در ادامه با افزایش ارزهای رمزنگاری‌شده مانند بیت‌کوین، نگرانی‌هایی را درباره اینکه عرصه برای «سیستم مالی مبتنی بر بانک» توسط «رقیبان دیجیتال» تنگ شود، در میان بانک‌های مرکزی برانگیخت.
دوم، بسیاری از کشورها شیفته ایده پرداخت‌های بین‌المللی از طریق CBDC، برای کاهش کارمزدها و حتی کنار گذاشتن دلار شدند. سال گذشته پس از اعمال تحریم‌های غرب علیه روسیه، تمایل به ساخت و ارائه روش‌های پرداخت فرامرزی جدید افزایش داشت. اندیشکده آمریکایی شورای آتلانتیک، در گزارشی اعلام کرده است در حال حاضر ۱۳۰کشور که بیش از ۹۸درصد تولید ناخالص داخلی جهانی را تشکیل می‌دهند، در حال بررسی CBDCها هستند.
هرچند اخیرا زمزمه‌هایی از مخالفت‌ها به گوش می‌رسد. نیل کشکاری، رئیس فدرال رزرو مینیاپولیس، در ماه مه آشکارا پرسید CBDCها چه مشکلی را حل خواهد کرد؟ لیبرا به‌دلیل فشارهای قانونی کنار گذاشته شد و ارزهای دیجیتال نتوانستند مقبولیت گسترده‌ای در جهان کسب کنند.
پروژه‌های CBDC فرامرزی برای یافتن منابع نقدینگی خارج از بازارهای سرمایه سنتی با مشکل مواجه شد و در مرحله آزمایشی باقی‌ماندند. اکنون بانک‌های مرکزی از سوئد و دانمارک تا ژاپن درباره اجرای ارز دیجیتال بانک مرکزی ابراز تردید کرده‌اند. بانک مرکزی سوئد در ماه مارس گزارشی ۹۰۰صفحه‌ای منتشر کرد که در آن استدلال شده بود CBDC پروژه ضعیفی است و در مقابل این کشور از سیستم پرداخت پیشرفته‌ای برخوردار است.
البته CBDCها منجر به طرح سوالات جدیدی در عرصه بانکداری شده است. به‌عنوان مثال، اگر ادعا شود این شکل از دارایی از سپرده‌گذاری در بانک‌های تجاری ریسک کمتری دارد، مشتریان ممکن است در مواقع بحرانی به دنبال CBDCها باشند که خود ممکن است موجب افزایش بی‌ثباتی مالی شود. به همین دلیل بیشتر بانک‌های مرکزی برای CBDCها سقف سرمایه‌گذاری تعیین کرده‌اند و آنها را در حاشیه نگه داشته‌اند. با این حال از نظر اکونومیست نوآوری‌های تکنولوژیک ادامه خواهد داشت و برخی از انواع جدید و بهبودیافته CBDC ممکن است در آینده به موفقیت برسند، اما بعید است که این اتفاق در سال۲۰۲۴ رخ دهد.
اکونومیست در ویژه‌نامه جهان پیش رو ۲۰۲۴ درباره بازارهای مالی و حضور ارز دیجیتال بانک مرکزی پیش‌بینی کرده است با گسترش بانکداری دیجیتال، تعداد شعب بانکی و دستگاه‌های خودپرداز کاهش بیشتری پیدا خواهد کرد. بانک‌های حوزه اتحادیه اروپا توسعه استیبل‌کوین‌‌‌ها را بررسی خواهند کرد و بانک‌های برزیلی از توسعه بانکداری دیجیتال حمایت می‌کنند. تحولات در حوزه فناوری مالی به همین میزان محدود نخواهد شد و بسیاری از سرمایه‌گذاران خواهان سوددهی استارت‌آپ‌‌‌ها میشوند.
بازارهای سهام به لطف رشد سهام شرکت‌های فناوری و وضعیت مطلوب بازارهای نوظهور، رونق خواهند گرفت. در حوزه مالی در آسیا، هند جایگاه بهتری پیدا خواهد کرد. پیش‌بینی می‌شود قوانین مالی سخت‌گیرانه‌‌‌تر شوند. اجرای قوانین بانکداری بازل که برای کاهش ریسک وضع شدهاند، در دوسوم کشورها به فاز نهایی خود خواهد رسید. آمریکا کفایت سرمایه بانک‌ها را افزایش خواهد داد و شرکت‌های بیمه نیز با قوانین جدیدی در این حوزه روبه‌رو میشوند.
کتابچه راهنمای صندوق بین‌المللی پول
صندوق بین‌المللی پول کتابچه راهنمای مجازی ارز دیجیتال بانک مرکزی (CBDC) خود را در ۱۵نوامبر با مخاطب قرار دادن وزارت‌های دارایی و بانک‌های مرکزی منتشر کرد تا نقشه‌راه تکامل جدید پول راهنمایی کند. از نظر صندوق بین‌المللی پول، توسعه ارز دیجیتال بانک مرکزی وارد فاز بعدی خود شده است. ارز دیجیتال بانک مرکزی در صورتی که به درستی طراحی شوند، می‌توانند سیستم‌های پرداخت و همچنین شمول مالی را بهبود بخشند؛ در غیر این صورت می‌توانند ریسک‌های جدی را به سیستم مالی تحمیل کنند.
درحالی‌که همه کشورها ممکن است استقرار CBDC را در اولویت‌های خود قرار نداده باشند، با این وجود بسیاری از کشورها در حال بررسی CBDCها هستند و ممکن است در گذر زمان با مساعدتر شدن شرایط گزینه معرفی ارز دیجیتال منحصر به بانک مرکزی کشور خود را در دستور کار قرار دهند. مزایای معرفی و انتشار CBDC به مرور زمان و به دنبال سیاست‌های دنبال‌شده توسط کشورها و واکنش بخش خصوصی و همچنین تکامل فناوری به‌دست خواهد آمد. همان‌طور که کریستالینا جورجیوا، مدیر عامل صندوق بین‌المللی پول در سخنرانی اخیر خود در جشنواره فین‌تک سنگاپور اشاره کرد، برای کشورها مفید خواهد بود که به کاوش دقیق و سیستماتیک CBDC، ادامه دهند.
کشورهایی از جمله باهاما، جامائیکا و نیجریه قبلا CBDC منحصر به کشور خود را معرفی کرده‌اند و اکنون بیش از ۱۰۰کشور جهان در مرحله بررسی و واکاوی بیشتر این شکل از دارایی هستند؛ در خط مقدم این گروه، بانک‌های مرکزی برزیل، چین، منطقه یورو، هند و انگلستان قرار دارند.
صندوق بین‌المللی پول در کتابچه راهنمای مجازی که برای ارز دیجیتال بانک مرکزی منتشر ساخته است، هدف خود را از این امر جمع‌آوری و به اشتراک گذاشتن دانش تخصصی با سیاستگذاران در سراسر جهان عنوان کرده است. انتظار دارد این کتابچه به مثابه مبنایی برای تعامل صندوق بین‌المللی پول با مقامات کشوری عمل کند. صندوق بین‌المللی پول همچنین در نظر دارد که این کتابچه راهنمای پویایی باشد که با رشد دانش و تحلیل جهانی، تجربیات و بینش‌های جدید از کشورها، به‌روز شود و گسترش یابد. فصل‌هایی که تاکنون از کتابچه راهنمای مجازی منتشر شده است، موضوعات فرآیند و سیاست را شامل می‌شود:
نقش بانک‌های مرکزی چگونه در شکل‌گیری ارز دیجیتال بانک مرکزی
کشورهایی که تصمیم به انتشار CBDC می‌کنند، بسته به درجه دیجیتالی‌شدن اقتصاد، چارچوب‌های قانونی و نظارتی و ظرفیت بانک مرکزی، مسیرهای مختلفی را در پیش خواهند گرفت. صندوق بین‌المللی پول با در نظر گرفتن موارد مورد بحث، فرآیند تصمیم‌گیری پویایی را پیشنهاد می‌کند که در آن بانک‌های مرکزی می‌توانند به‌رغم عدم قطعیت پیش بروند و دامنه ابتکارات خود را در پاسخ به تغییرات شرایط داخلی و بین‌المللی تنظیم کنند.
راهنمای توسعه محصول ارز دیجیتال بانک مرکزی
صندوق بین‌المللی پول برای راهنمایی بانک‌های مرکزی در کاوش و توسعه CBDC، یک راهنمای گام به گام برای رسیدگی به الزامات و ریسک‌های پیچیده مرتبط با CBDC تالیف کرده است و آن را متدولوژی ۵P: آماده‌سازی، اثبات مفهوم، نمونه‌های اولیه، پایلوت‌ها و تولید نامیده است.
پیامدهای ارز دیجیتال بانک مرکزی بر سیاست پولی
بنابر تجزیه و تحلیل صورت‌گرفته توسط صندوق بین‌المللی پول، تلاش شده است تاثیر احتمالی CBDCها بر سیاست پولی سنجیده شود. به‌طور کلی انتظار نمی‌رود که در شرایط عادی تاثیر زیادی بر سیاست‌های پولی داشته باشد؛ اما تاثیرات آن می‌تواند در محیط‌هایی با نرخ بهره پایین یا استرس بازار مالی قابل توجه‌تر باشد.
مدیریت جریان سرمایه با CBDC
صندوق بین‌المللی پول توضیحاتی درباره تسهیل پرداخت‌های فرامرزی CBDCها موثر ظاهر شوند و در عین حال در مدیریت جریان سرمایه نیز نقش قابل توجهی داشته باشند. با فناوری‌های دیجیتال جدید که می‌توانند زیرساخت پرداخت را قابل برنامه‌ریزی کنند، برخی از اقدامات مدیریت جریان سرمایه را می‌توان با ارز دیجیتال بانک مرکزی در مقایسه با رویکرد سنتی کارآمدتر و موثرتر اجرا کرد.
نقش ارز دیجیتال بانک مرکزی در ارتقای شمول مالی
CBDCها به‌عنوان یک شکل بدون ریسک و به‌طور گسترده قابل قبول از پول دیجیتال، با هزینه‌های بالقوه کمتر و دسترسی بیشتر، می‌توانند شمول مالی را افزایش دهند. بنابه ساده‌ترین تعریف، شمول مالی به اختیاراتی که شخصی که حساب بانکی در موسسه مالی رسمی دارد و می‌تواند از امکان‌هایی چون پس‌انداز، دریافت وام، قرارداد بیمه و خدمات بانکی استفاده کند، اشاره دارد. ارز دیجیتال درصورتی‌که با طراحی مناسب بتواند همراستا با ویژگی‌های پول نقد باشد، CBDCها می‌توانند به‌عنوان مکانیزم پرداخت برای افرادی که از سیستم مالی فعلی محروم هستند، عمل کند و نقطه ورود افراد به سیستم مالی رسمی گسترده‌تر باشند.
منبع: دنیای اقتصاد
