سیستم اثبات ذخایر یا Proof of Reserves چیست؟

محمد حضرت پور

اثبات ذخایر یا Proof of Reserves که به اختصار PoR گفته می‌شود، راه‌حلی در بلاک‌چین است که نشان می‌دهد ذخایر آنچین یک پلتفرم حضانتی که سپرده‌های مشتریان را نگهداری می‌کند، برای پوشش تمام دارایی‌های موجودی حساب آن‌ها کافیست. با استفاده از سیستم اثبات ذخایر (PoR) می‌توان شفافیت بلاک‌چین را با کارایی استفاده از صرافی‌های متمرکز ترکیب کرد. 

با سقوط صرافی FTX که قبل از آن یکی از بزرگترین صرافی‌های ارز دیجیتال جهان بود، بحث دربارۀ تعریف یک استاندارد برای اثبات توان پرداخت و پوشش تعهدات پلتفرم‌های دیجیتال حضانتی بالا گرفت. 

از آن زمان، تعدادی از صرافی‌های متمرکز رمز ارز به‌صورت داوطلبانه سیستم‌های اثبات ذخایر (PoR) را راه‌اندازی کرده‌اند. هدف آن‌ها از این کار، جلب اعتماد عمومی و حفظ موقعیت خود به عنوان یک گزینۀ محبوب برای تبادل ارز دیجیتال بوده است. در این مقاله سعی می‌کنیم به این پرسش‌ها پاسخ دهیم که اثبات ذخایر (PoR) چیست و چالش‌ها و نقاط ضعف آن کدام است؟

اثبات ذخایر (PoR) چیست و چه کاری می‌کند؟

اثبات ذخایر فرآیندی است که گواهی می‌کند دارایی‌های دیجیتال نمایش‌داده‌شده در موجودی حساب مشتریان در یک پلتفرم حضانتی با ذخایر آن همخوانی داشته باشد. مکانیزم PoR گواهی می‌دهد که یک صرافی ارز دیجیتال توان پرداخت تمام برداشت‌های بالقوه را دارد و در خطر بحران نقدینگی نیست.  

صرافی‌ها و پلتفرم‌های حضانتی می‌توانند با استفاده از مکانیزم اثبات ذخایر، مدارک قابل دسترسی از تعهدات و ذخایر خود ارائه دهند. یک تایید PoR سرمایه‌گذاران را مطمئن می‌کند که سپرده‌های کاربران با ذخایر آنچین پلتفرم تطابق دارد. مکانیزم PoR باید اثبات کند که ذخایر صرافی، نقدینگی و توان پرداخت لازم را دارند و دارایی مشتریان امن و مطمئن نگه‌داری شده است. 

سیستم اثبات ذخایر در واقع یک راه‌حل مبتنی بر بلاک‌چین برای حسابرسی پلتفرم‌های حضانتی است. این روش ریسک آن‌ها را تا حد زیادی کاهش می‌دهد. برای مثال سرمایه‌گذاری صرافی‌های متمرکز با وجوه مشتریان محدود می‌شود و از ریسک رخدادهایی مانند سقوط FTX و Arrows Capital یا حتی بحران مالی سال ۲۰۰۸ می‌کاهد. 

بیشتر بخوانیم: بازارهای برتر NFT آوریل ۲۰۲۴

یک سیستم اثبات ذخایر نه‌تنها باعث شفافیت شده و خیال مشتری را آسوده می‌کند، بلکه برای شرکت‌ها و پلتفرم‌ها نیز مزایای بسیاری دارد. آن‌ها با این کار مشتریان خود را حفظ می‌کنند و اعتماد به فرآیندها و عملیات خود را ارتقا می‌دهند. 

بحران نقدینگی و ورشکستگی اخیر صرافی FTX به‌خوبی اهمیت راه‌حل‌های بهبود شفافیت را نشان داد. حالا بسیاری از صرافی‌ها می‌خواهند اعتماد گذشته را بازگردانند. برای مثال صرافی Phemex به عنوان یکی از پلتفرم‌های مبادلاتی پیش‌گام در دنیای کریپتو، به تازگی یک سیستم اثبات ذخایر برای شفافیت تعهدات و توان پرداخت خود معرفی کرده است. 

اثبات ذخایر (PoR) چگونه کار می‌کند؟

صرافی‌ها برای اثبات ذخایر به سیستمی متکی هستند که با استفاده از امضای دیجیتال رمزنگاری‌شده به یک حسابرس واسطه دسترسی می‌دهد تا توان پرداخت آن‌ها را با مقایسۀ تعهدات و ذخایر تعیین کند. در این روش، برای شفاف شدن مجموع موجودی حساب کاربران، از یک ساختار داده امن به‌نام درخت مرکل (Merkle Tree) استفاده می‌شود. این روش از الگوریتم‌های رمزنگاری بهره می‌گیرد تا بدون ایجاد مشکل برای حریم خصوصی، یک لیست شفاف از حساب مشتریان ارائه دهد. 

حسابرس برای اثبات تعهدات (Proof of Liability) با استفاده از ریشۀ مرکل (Merkle Root) که با مقادیر هش محاسبه شده، به‌صورت امن و رمزنگاری‌شده موجودی تمام حساب‌ها را تایید می‌کند. ابتدا یک اسنپ‌شات از تمام حساب‌ها تهیه می‌کند و آن‌ها را در یک درخت مرکل ساختار می‌دهد. حساب‌ها و داده‌های اضافه‌شده با امضای دیجیتال مهر و موم (sealing) می‌شوند؛ سپس از طریق مقادیر هشِ تراکنش‌های مرتبط، موجودی حساب کاربران در برابر اطلاعات موجود در درخت مرکل کنترل و تأیید می‌شود. 

برای اثبات ذخایر باید کل ذخایر پلتفرم با جمع کردن موجودی تمام آدرس‌هایی که صرافی کلید خصوصی آن‌ها را دارد محاسبه شود. با ارائه کلید عمومیِ هر آدرس و امضا کردن با کلیدهای خصوصی می‌توانند اثبات کنند که وجوه مشتریان را به‌درستی نگه‌داری می‌کنند. خروجی این مرحله، مجموع و مقادیر هش موجودی آدرس‌های صرافی است. 

تصویر بالا نشان می‌دهد که دارندگان رمزارز در یک صرافی چگونه موجودی حساب خود را به عنوان بخشی از مجموع ذخایر یا تعهدات صرافی تأیید می‌کنند. برای مثال، حساب ۰۰۱ با داشتن اطلاعات محدودی از هش تراکنش‌ها مطمئن می‌شود که موجودی حساب وی در ذخایر و تعهدات صرافی x وجود دارد.

در نهایت، فرآیند اثبات ذخایر پس از مقایسۀ خروجی دو مرحلۀ قبل، یک نتیجۀ صفر و یکی دارد؛ یعنی یا صرافی توان پرداخت دارد یا ذخایر آن از تعهداتش به مشتریان کمتر است. برای کاهش ریسک واسطه (third-party risk) حسابرسی، داشتن امضاهای چندگانه با نظارت چندین حسابرس آنچین به صورت همزمان، یک روش ایده‌آل است. 

ویتالیک بوترین یکی از بنیان‌گذاران اصلی شبکۀ اتریوم به‌تازگی در یک مقالۀ مفصل، چگونگی اثبات توان پرداخت (Solvency) صرافی‌های متمرکز با استفاده از درخت مرکل را شرح داده است. می‌توانید از این لینک برای مطالعۀ آن استفاده کنید.

بیشتر بخوانیم: آخرین هاوینگ بیت کوین؛ چه نکاتی باید بدانیم

چالش‌ها و مشکلات اثبات ذخایر

همان‌طور که اشاره شد اغلب سیستم‌های اثبات ذخایر که تاکنون توسط صرافی‌های رمز ارز مشهور به‌کار گرفته شده، به حسابرس واسطه متکی بوده‌اند و به‌صورت دوره‌ای و مقطعی انجام شده‌اند. در واقع، مدل موجود بی‌عیب و نقص نیست و ضعف‌های بسیاری در آن وجود دارد. 

صحت نتایج اثبات ذخایر تا حدی به قابل‌اعتماد بودنِ حسابرس آنچینِ واسطه بستگی دارد. اثبات ذخایر فقط دارایی‌های آنچین را حساب می‌کند و منشأ اصلی ذخایر تاییدشده را نشان نمی‌دهد. برای مثال دارایی‌های دیجیتال موجود در ذخایر صرافی ممکن است فقط با هدف حسابرسی قرض گرفته شده باشند. 

به علاوه، اثبات ذخایر فقط یک اسنپ‌شات در زمان است و کاربران نمی‌توانند مطمئن شوند که پلتفرم در بازۀ بین هر حسابرسی، وجوه آن‌ها را وام نداده باشد یا در جایی سرمایه‌گذاری نکرده باشد. در کنار این مهم، دارایی‌های نگه‌داری‌شده در ذخایر پلتفرم مثل رمزارزها و ارزهای فیات قیمت مشخصی ندارند و دارای نوسان زیادی هستند. بنابراین، گواهی‌های اثبات ذخایر ناکارآمد هستند مگر اینکه حسابرسی به‌صورت لحظه‌ای و پیوسته انجام شود، یا حداقل دوره‌های زمانی انجام اثبات ذخایر را مشخص کند. 

یک پیامد مثبت اثبات ذخایر این است که هر بازیگر بدخواه بالقوه که تمایلی به اثبات توان پرداخت خود نشان ندهد، در حاشیه می‌ماند. این همان چیزی است که می‌تواند به بلوغ صنعت کریپتو و برداشته شدن ذره‌بین قانون‌گذاران از این حوزۀ نوین، کمک کند.

بیشتر بخوانیم: چهارمین هاوینگ بیت کوین با موفقیت انجام شد

جمع‌بندی

اشاره شد که اثبات ذخایر در واقع سلامت مالی یک پلتفرم متمرکز را نشان می‌دهد و کاربران با استفاده از آن مطمئن می‌شوند که در خطر بحران نقدینگی نیست و سرمایۀ آن‌ها به‌درستی و در امنیت نگه‌داری می‌شود. 

اگر صنعت کریپتو بخواهد از سقوط FTX درس بگیرد و استفاده کند، یکی از مسائل مهم استانداردسازی برای یک سیستم اثبات ذخایر است که در تمام صرافی‌های متمرکز و سایر پلتفرم‌های حضانتی پیاده‌سازی شود. در این صورت است که با بهبود شفافیت می‌توانند کاربران بیشتری به خود جلب کنند. 

البته ارتقای اعتماد و شفافیت صرافی‌های متمرکز نباید به‌ قیمت دست‌ کشیدن از تلاش برای از میان بردن واسطه‌ها و پلتفرم‌های متمرکز بینجامد. باید به حذف واسطه‌ها با تمرکز بر آموزش کاربران درمورد مزایای خود-حضانتی (self-custody) و روش‌های حفظ امنیت دارایی‌های دیجیتال ادامه دهیم. در نهایت، استفاده از رمز ارزها و فناوری بلاک‌چین چه فایده‌ای خواهد داشت اگر کنترل دارایی‌ها و داده‌های خود را در اختیار نداشته باشیم؟

منبع: کوین‌ایران

بیشتر بخوانیم: چگونه فناوری بلاک‌چین در حال متحول کردن کسب‌وکارها است؟