حجم بازار تحول دیجیتالی منطقه منا (شمال آفریقا و خاورمیانه) در سال ۲۰۲۱ به ۳۱.۷ میلیارد دلار رسید. بازار تحول دیجیتالی منا حدود ۱۵ درصد از بازار تحول دیجیتالی جهانی را تشکیل می‌دهد.
با نفوذ گسترده دیجیتالی‌سازی در صنایعی همچون BFSI (بانکداری، خدمات مالی و بیمه)، خودکارسازی، درمان، IT و تلکام و خرده‌فروشی، انتظار می‌رود حجم کلی بازار تحول دیجیتالی منا در سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۳۲ با نرخ رشد مرکب سالانه ۲۲.۷ درصد به حدود ۲۹۸.۲ میلیارد دلار برسد. این در حالی است که در ایران سهم اقتصاد دیجیتالی از تولید ناخالص داخلی، ۷.۵ درصد است که نسبت به بسیاری از کشورها سهم پایینی محسوب می‌شود.
طبق بررسی‌ها، عربستان، امارات، قطر و مصر در بین کشور‌های این منطقه بیشترین سهم را از ابزارهای تحول دیجیتالی دارند و سهم بازار صنعت IT و تلکام نیز پس از BFSI و بخش درمان در رده سوم قرار می‌گیرد. تحول دیجیتالی به عبارت ساده روندی است که بر اساس آن تکنولوژی‌هایی مثل هوش مصنوعی، کلان‌داده، رایانش ابری و غیره برای بازسازی یا تحول محصولات، فرآیند‌ها و فناوری تمام بخش‌های کسبوکار به کار می‌روند. به همین ترتیب، از راه‌حل‌ها، خدمات و پیشرفتهای خاص منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به عنوان تحول دیجیتالی منا یاد می‌کنیم. بازار تحول دیجیتالی منا حدود ۱۵ درصد از بازار تحول دیجیتالی جهانی را تشکیل می‌دهد.
کشور‌های منطقه خاورمیانه به دلیل روش‌های مختلف اجتماعی-اقتصادی و حاکمیتی، نوسان درآمد بالایی دارند با این همه، در حال حاضر شاهد پیاده‌سازی چندین طرح دولتی و سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در حوزه تحول دیجیتالی در این منطقه هستیم. تحول دیجیتالی تکنولوژی‌های مختلفی از جمله ابر، خودکارسازی و اینترنت اشیا (IoT) را زیر چتر خود دارد که در صنایع متعدد و برای رسیدن به اهداف به کار می‌روند.
در برخی کشورها، از جمله کشور‌های عضو شورای همکاری خلیج فارس (GCC)، کسب‌وکارهای دولتی نقش پررنگ‌تری در تحول دیجیتالی دارند. همچنین چند شرکت بین‌المللی نیز راه‌حل‌ها و خدمات تحول دیجیتالی این منطقه را ارایه می‌کنند که البته سلطه آنها بر منطقه به مانعی برای ورود شرکت‌های جدید و رقابت بیشتر تبدیل شده است.
انتظار می‌رود در دوره پیش‌بینی‌شده (از سال ۲۰۲۲ تا ۲۰۳۲)، فاکتورهایی مثل نفوذ بیشتر اینترنت، لزوم نوآوری و کاهش هزینه و طرح‌های حمایتی دولت به رشد بازار تحول دیجیتالی در منا کمک کند. نفوذ هرچه بیشتر ارایه‌دهندگان بین‌المللی تکنولوژی دیجیتالی در کشورهایی همچون امارات، قطر و مصر هم تاثیر مثبتی بر روند تحول دیجیتالی منا در ۱۰ سال آینده دارد.
با اینکه تحول دیجیتالی منطقه منا در سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۱ با نرخ رشد مرکب سالانه ۱۸.۹ درصد رشد کرده است، اما انتظار می‌رود نرخ رشد مرکب سالانه این بازار از سال ۲۰۲۲ تا ۲۰۳۲ به ۲۲.۷ درصد افزایش یابد. از جمله دلایل این رشد مثبت، افزایش تعداد کاربران گوشی هوشمند در این منطقه است. بر اساس گزارش مرکز تحقیقاتی ویلسون که در پیوست اشاره شده، مصرف اینترنت این منطقه در دوران همه‌گیری ۱۱ درصد افزایش یافته است. در این دوره، سرمایه‌گذاری روی استارت‌آپ‌های تکنولوژی و به‌ویژه استارت‌آپ‌های فین‌تکی نیز بیشتر شده است. افزون بر این، توسعه خدمات ۵G نیز تاثیر مثبتی بر روند رشد بازار تحول دیجیتالی این منطقه دارد. دسترسی مردم به گوشی هوشمند و اینترنت باعث می‌شود ارتباط موبایلی و اینترنتی هم برای شرکت‌ها اهمیت بیشتری پیدا کند.
بر اساس داده‌های سال ۲۰۲۱ مک‌کینزی، امارات و عربستان بیشترین نرخ نفوذ اینترنت منطقه را دارند و با توجه به نرخ نفوذ ۷۰ درصدی در مصر، بازار این کشور بیشترین پتانسیل رشد را در منطقه دارد. در نتیجه شرکت‌هایی که تخصص فنی لازم را ندارند به‌اجبار برای افزایش مشارکت مصرف‌کنندگان باید از شرکتی با مهارت لازم کمک بگیرند. بنابراین گسترش دیجیتالی‌سازی و به‌کارگیری هرچه بیشتر تکنولوژی‌های پیشرفتهای همچون هوش مصنوعی، ابر و اینترنت اشیا، به رشد بازار تحول دیجیتالی منا کمک می‌کند.
کدام روند‌های مهم بازار تحول دیجیتالی منا را رهبری می‌کنند؟
بر اساس تحقیقات مشترک اکسنچر (Accenture) و مایکروسافت، ۸۰ درصد از شرکت‌های منطقه منا برای بهبود فعالیت‌های تجاری خود به تکنولوژی‌های دیجیتالی روی آورده‌اند. از این رو، شرکت‌های متعددی همچون خدمات وب آمازون (AWS)، بزرگ‌ترین ارایه‌دهنده ابری جهان، وارد بازار این منطقه شده‌اند. علاوه بر این، بسیاری از شرکت‌ها هم برای ارایه راه‌حل‌های ابری در این منطقه به شراکت و همکاری روی آورده‌اند. برای مثال، شرکت آرامکو عربستان به‌تازگی برای فعالیت در زمینه رایانش ابری با شرکت VMware همکاری کرده است. افزایش کاربران اینترنت این منطقه باعث شده شرکت‌ها برای دسترسی به مشتریان بیشتر، فعالیت دیجیتالی خود را بیشتر کنند. پیشرفت هوش مصنوعی و تجزیه و تحلیل نیز این امکان را برای چندین فروشنده تحول دیجیتالی فراهم کرده تا راه‌حل‌ها و خدمات خود را در اختیار مشتریان این منطقه بگذارند.
امارات به عنوان یک بازار بزرگ تحول دیجیتالی شناخته می‌شود
دولت امارات ابتکار عمل‌های متعددی برای بهبود عملکرد حاکمیت تحول دیجیتالی در دستور کار خود دارد. این راه‌حل‌ها و خدمات دیجیتالی با ایجاد پلتفرم پیش‌بینی آینده، به دولت در ساخت مدل‌های آینده بخش محیط‌زیست و درمان کمک می‌کند. دولت این کشور همچنین قرار است اقداماتی را به منظور آماده‌سازی امارات برای صنعت ۴.۰ به اجرا بگذارد. تکنولوژی ۵G در امارات فراگیر شده و نرخ نفوذ اینترنت این کشور هم بالاست. شرکت‌های اماراتی با سرعت بالایی برای ارتباط دیجیتالی برای مشتریان خود آماده می‌شوند. همین دلایل باعث قدرت گرفتن تحول دیجیتالی در امارات شده است.
رشد بازار تحول دیجیتالی در قطر چگونه خواهد بود؟
به گزارش شرکت مشاوره FMI، انتظار می‌رود بازار تحول دیجیتالی قطر با نرخ رشد مرکب سالانه ۲۲.۱ درصد از سال ۲۰۲۲ تا ۲۰۳۲ رشد کند. قطر رشد بازار تحول دیجیتالی خود را مدیون ارایه‌دهندگان پیشتاز راه‌حل تحول دیجیتالی در این کشور است که آن هم‌زاده همکاری دولت با شرکت‌های IT و سرعت بالای صنعتی‌سازی است. قطر بر اساس چشم‌انداز ۲۰۳۰ درصدد بهبود و مدرن‌سازی بخش‌های درمان و آموزش است.
با توجه به برنامه‌های توسعه دولت، چندین شرکت برای ارایه خدمات و راه‌حل‌های تحول دیجیتالی به نهاد‌های خصوصی و دولتی این کشور وارد عمل شده‌اند. دولت قطر برای شتاب بیشتر تحول دیجیتال در همکاری با شرکت مایکروسافت یک طرح توانمندسازی ملی را به اجرا گذاشته که قرار است مهارت دیجیتالی ۵۰ هزار نفر از شهروندان این کشور را تقویت کند. مایکروسافت همچنین با تاسیس مراکز داده ابری در این منطقه، باعث تقویت توان ابری این کشور شده است.
مصر به عنوان یک بازار سودمند راه‌حل‌های تحول دیجیتالی شناخته می‌شود
شرکت تحقیقاتی Future Market Insights می‌گوید بازار تحول دیجیتالی مصر با نرخ رشد مرکب سالانه ۲۴.۳ درصد در دوره ۲۰۲۲ تا ۲۰۳۲، یکی از پیشتازان توسعه در منطقه منا است. رشد سریع صنعت ICT، طرح‌های حمایتی دولت و افزایش تعداد ارایه‌دهندگان راه‌حل تحول دیجیتالی، از جمله عوامل اصلی توسعه سریع بازار مصر به حساب می‌آیند. به گفته آژانس توسعه صنعتی صنعت اطلاعات، صنعت ICT بیشترین سرعت رشد را در این کشور دارد. چندین شرکت بین‌المللی فعالیت خود را در مصر آغاز کرده‌اند و صادرات ICT این کشور در سال ۲۰۲۱ به ۴.۵ میلیارد دلار رسید. افزون بر این، دولت مصر طرح‌هایی برای بهبود مهارت دیجیتالی مردم این کشور در دستور کار دارد و به دنبال ایجاد اکوسیستمی در راستای مشارکت عموم در مسیر نوآوری است. همین مساله حجم بازار تحول دیجیتالی را در یک دهه آینده افزایش می‌دهد.
کدام راه‌حل بیشتر از همه در صنایع مصرف‌کننده مورد استقبال قرار می‌گیرد؟
بر اساس گزارش FMI، بخش پلتفرم هوش مصنوعی در طول این دوره ۱۰ساله با بیشترین سرعت و نرخ رشد مرکب سالانه ۲۸.۹ درصد رشد می‌کند. یکی از دلایل چنین رشدی، استفاده از پلتفرم‌های هوش مصنوعی برای صرفه‌جویی در زمان و افزایش بازدهی در صنایع مصرف‌کننده نهایی است. هوش مصنوعی و خودکارسازی در صنایع مختلف و موارد بسیاری به کار می‌رود. یکی از فواید اصلی، خودکارسازی فعالیت‌های تکراری است. پیشرفت و توسعه هوش مصنوعی باعث می‌شود علاوه بر انجام وظایف بیشتر، این ابزار از لحاظ زمان و هزینه نیز عملکرد بهتری پیدا کند. این مساله کمک شایانی به صرفه‌جویی در زمان و انرژی شرکت‌ها می‌کند. افزایش بهره‌وری و کاهش منابع مورد نیاز به صرفه‌جویی در زمان، انرژی و هزینه شرکت‌ها کمک می‌کند. به همین دلیل، استفاده از پلتفرم‌های هوش مصنوعی در این دوره ۱۰ساله با سرعت بالایی افزایش می‌یابد.
چرا استفاده از ابر در منطقه منا جذابیت پیدا کرده است؟
مزایای متعددی از جمله افزایش خلاقیت و برتری رقابتی باعث شده بسیاری از سازمان‌ها به استفاده از مدل‌های ابری روی آورند. در دنباله همین روند، اکثریت صنایع کاربردی منطقه منا هم تکنولوژی‌های ابری را در اولویت قرار داده‌اند. همانند دیگر حوزه‌های تحول دیجیتالی، طرح‌های حمایت دولتی یکی از دلایل افزایش استفاده از تکنولوژی‌های ابری به حساب می‌آیند. شرکت‌ها در حال ایجاد مناطق ابری و نقاط دسترسی هستند و چندین شرکت تحول دیجیتالی ارایه خدماتی را آغاز کرده‌اند که گذار به ابر را امکان‌پذیر می‌کند. با استناد به همین دلایل انتظار می‌رود استفاده از ابر با بیشترین سرعت خود و با نرخ رشد مرکب سالانه ۲۴.۲ درصد در ۱۰ سال آینده رشد کند.
چرا صنعت بیشترین سهم را از رشد بازار تحول دیجیتالی منا دارد؟
صنایع ارتباطات برای فعالیت به زیرساخت گسترده‌ای نیاز دارند و حفظ و نظارت بر چنین زیرساختی به‌شدت دشوار است. در نتیجه این صنایع برای بهبود عملکرد اجزا و کمک به تصمیم‌گیری بهتر در زمینه مالی، خطرات و روند کار، تحول دیجیتالی و دیگر تکنولوژی‌ها را به کار می‌گیرند. رشد سریع IT و شرکت‌های تلکام در منطقه منا موجب شده تقاضا برای راه‌حل‌ها و خدمات تحول دیجیتالی سر به فلک بکشد و انتظار می‌رود این روند در یک دهه آینده نیز ادامه پیدا کند. این راه‌حل‌ها در بهبود خدمات و توانمندی‌ها به صنایع ارتباطات کمک می‌کنند. به همین دلایل پیش‌بینی می‌شود صنعت IT و تلکام با بیشترین سرعت و با نرخ مرکب سالانه ۲۹.۵ درصد در ۱۰ سال آینده توسعه پیدا کند.
سهم کم اقتصاد دیجیتال در ایران
در این میان اما سهم اقتصاد دیجیتال در ایران تنها ۷.۵ درصد است. پیش از این موسی‌زاده موسوی، که برای مرکز پژوهش‌های مجلس نیز گزارش‌هایی با موضوع بررسی وضعیت اکوسیستم اقتصاد دیجیتالی تهیه کرده، درباره سهم ۷.۵ درصدی اقتصاد دیجیتالی از تولید ناخالص داخلی که نسبت به بسیاری از کشورها سهم پایینی محسوب می‌شود، گفته بود: ابتدا باید بپرسیم چرا سهم اقتصاد دیجیتالی در صنایع و کسب‌وکارها تا این میزان پایین است؟ صنایع و کسب‌وکارهای بزرگی در کشور داریم که هنوز به اقتصاد دیجیتالی میدان نداده‌اند. مثلاً در صنایع بالغ مانند کشاورزی، حمل‌ونقل، سلامت و آموزش رسمی نتوانستیم بازار را برای ورود اقتصاد دیجیتالی مهیا کنیم که ارزش اقتصادی قابل توجهی خلق کند. از سوی دیگر در کشور ما زیرساخت‌های لازم برای توسعه اقتصاد دیجیتالی هم به خوبی فراهم نشده است.
برخی از این زیرساخت‌ها تخصصی است مانند زیرساخت‌های ذخیره‌سازی و پردازشی، یا اینترنت پایداری که برای کسب‌وکارها و فعالان قابل دسترس باشد.
بخشی از زیرساخت‌ها هم به توسعه کسبوکار مربوط می‌شود. او با بیان این جمله که «میزان سرمایه‌گذاری کشور در کسب‌وکارهای نوپا، اقتصاد دیجیتالی و استارت‌آپ‌ها بسیار کم است» گفت: اقتصاد دیجیتالی ما زیرساخت ضروری و پایداری نیاز دارد که در اختیار همگان نیست. از سوی دیگر، به سرمایه لازم برای توسعه کسبوکار دسترسی ندارد. علاوه بر این، دسترسی به دیتا نیز دشوار است. در چنین شرایطی نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که سهم اقتصاد دیجیتال از GDP با کشورهایی برابر باشد که همه این دسترسی‌ها را دارند و مواردی همچون سرمایه‌گذاری خارجی هم برایشان مهیاست.
منبع: تعادل
