خدایار سعیدورزی؛ کارشناس حقوق فناوری
از جمله مهم‌ترین پیشرفت‌های حوزه IT در سال‌های اخیر، توسعه نسل سوم اینترنت موسوم به وب ۳.۰ است که تلفیق فناوری بلاک‌چین و اینترنت است و عرصه نوینی را به روی پژوهشگران گشوده است. از ایجاد فضاهای استفاده از رمزارزها و پلتفرم‌های سرمایه‌گذاری بر بستر بلاک‌چین (DeFi) گرفته تا متاورس و خرید و فروش زمین‌‌‌‌‌‌‌ها و تجارت متاورسی و قراردادهای هوشمندی که این مناسبات نوین را سازمان می‌دهد، همگی از محصولات این نسل نوین دانش است.
معمولا گفته می‌شود که حقوق همواره یک قدم عقب‌تر از فناوری است، چراکه ابتدا فناوری به خلق دستاوردهای نوین نائل می‌شود و پس از آن حقوق در پی ایجاد چارچوب‌های حقوقی و حد و مرزهای آن برمی‌‌‌‌‌‌‌آید تا نظم عمومی را به شکلی منفی تحت‌تاثیر قرار ندهد! براین اساس سکوت نظام حقوقی در این‌خصوص فارغ از اینکه آثار منفی و نامطلوبی را برجای خواهد گذارد و منتهی به ایجاد زمینه رشد جرائم مالی، کلاهبرداری‌‌‌‌‌‌‌های مختلف و سوءاستفاده‌‌‌‌‌‌‌های متعدد از فناوری می‌شود؛ جامعه را نیز از بسیاری از تسهیلاتی که این نسل جدید فناوری می‌تواند برای آنها فراهم کند، محروم می‌کند.
در حقیقت بهره‌‌‌‌‌‌‌مندی از بسیاری از خدمات مبتنی بر بلاک‌چین، مستلزم متناسب‌سازی قوانین کشور با این فناوری است. به‌عنوان مثال زمانی‌که از قرارداد هوشمند سخن به میان می‌آید یا از وصیت الکترونیکی صحبت می‌کنیم، یا از خرید و فروش املاک در فضای وب ۳.۰ سخن گفته می‌شود، جایگاه حقوقی چنین اسنادی در نظام حقوقی کشور محل بحث است. اگر نظام حقوقی سندیت این اسناد را به رسمیت نشناخته باشد، اقدام به تنظیم این اسناد یا طرف آن قرارگرفتن، چندان منطقی به‌نظر نمی‌رسد. از سوی دیگر زمینه‌‌‌‌‌‌‌های جدیدی مانند بیمه دارایی‌های رمزنگاری شده، نحوه به ارث رسیدن این دارایی‌ها و مواردی از این دست همگی از حوزه‌هایی است که مستلزم قانون‌گذاری است.
اهمیت هماهنگی نظام حقوقی با فناوری بلاک‌چین را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد؛ حفاظت از حقوق کاربران؛ در واقع فناوری بلاک‌چین می‌تواند به حفظ و محافظت از حقوق کاربران کمک کند، با این حال مهم است که نظام حقوقی چارچوب‌های قانونی لازم را برای حمایت از حقوق کاربران در محیط بلاک‌چین فراهم کند. جلوگیری از سوءاستفاده؛ چراکه فناوری بلاک‌چین می‌تواند برای اهداف مجرمانه نیز استفاده شود.
مهم است که نظام حقوقی اقدامات لازم را برای جلوگیری از سوءاستفاده از فناوری بلاک‌چین انجام دهد و ایجاد شفافیت و مسوولیت‌‌‌‌‌‌‌پذیری، اگرچه فناوری بلاک‌چین می‌تواند به افزایش شفافیت و مسوولیت‌‌‌‌‌‌‌پذیری کمک کند، با این حال مهم است که نظام حقوقی چارچوب‌های قانونی لازم را برای اطمینان از شفافیت و مسوولیت‌‌‌‌‌‌‌پذیری در محیط بلاک‌چین فراهم کند.
نظام حقوقی در مواردی نیازمند بازنگری قوانین و مقررات موجود است و در موارد بسیاری مستلزم ایجاد چارچوب‌های قانونی جدید است و مواردی مانند تنظیم قراردادهای هوشمند یا دارایی‌های دیجیتال نیازمند ایجاد قوانین نوین است. در این میان افزایش آگاهی عمومی نیز از اهمیت بسزایی برخوردار است.
مهم است که مردم در مورد مزایا و چالش‌های فناوری بلاک‌چین آگاه شوند. این امر می‌تواند به ایجاد حمایت عمومی برای تنظیم مناسب این فناوری کمک کند. در مجموع، هماهنگی نظام حقوقی با فناوری بلاک‌چین یک فرآیند ضروری است. این امر می‌تواند به اطمینان از اینکه فناوری بلاک‌چین به‌طور ایمن و مسوولانه استفاده شود، کمک کند.
منبع: دنیای اقتصاد
